Karadeniz ve Türk cumhuriyetlerine yönelik ticaret potansiyelini değerlendirmek amacıyla 1997 yılında, Çaykur'dan kiralanan alan üzerine kurulan Rize Serbest Bölgesi (RSB), bir türlü rantabl olarak faaliyete geçemezken, kira borçlarını ödeyemediği için Çaykur ile davalık oldu.
Kira borçları toplamı, faiz hariç 9 milyon YTL'ye ulaşan RSB'nin, firmalara metre karesi 1,52 dolardan yer kiralarken, Çaykur'a aynı yer için, yapılan kira sözleşmesi gereği 60110 dolar kira ödemek durumunda kaldığı belirtilirken, kira sorununun çözümü ve RSB'nin çalışmaya devam edip etmeyeceği konusunda ''siyasi iradenin karar vermesi gerektiği'' vurgulanıyor.
Ekonomik faaliyet olarak şimdilik sadece ''depoculuk'' yapılan bölgede, halen sadece 6 firma faaliyet ruhsatına sahip ve çoğu bekçi statüsünde 13 kişi istihdam ediyor. ''Çay ihtisas gümrüğü'' kurulmasından sonra çay paketleme ve aromalı çay üretim firmalarının bölgeye ilgisinin arttığı belirtilirken, ''bölgenin geleceği konusundaki belirsizlikler'' nedeniyle depoculuk dışında bölgede üretim için faaliyet ruhsatı verilmediği kaydedildi.
Rize Serbest Bölgesi İşletici Şirketi (RİSBAŞ) yetkilileri, Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Samsun ve Trabzon serbest bölgelerine göre RSB'nin alanının çok daha büyük ve kiralarının çok düşük olması nedeniyle, bölgenin kalkındırılması açısından RSB'nin canlandırılmasının büyük önem taşıdığını, aynı şekilde bu açıdan büyük bir potansiyel sunduğunu vurguladılar.
Çaykur'un 2006 yılı hesaplarının görüşülmesi sırasında TBMM KİT Komisyonu'nda bilgi veren Genel Müdür Ekrem Yüce, 1997 yılında RSB'ye 49 yıllığına kiralanan 85 bin metrekarelik alana ilişkin kira sorunu nedeniyle halen 5 dava açıldığını, kira alacağının ise faizler hariç 9 milyon YTL'ye ulaştığını bildirdi.
Yüce, kira alacağının tahsili için en son icra işlemine başvurulduğunu, ancak RİSBAŞ'in icra ile satılacak malı olmadığı için Şubat ayında, mahkeme kanalıyla şirketin tahliyesini istediklerini bildirdi.
Halen fazla ekonomik faaliyet bulunmayan RSB'de kira sorunun çözümü için, RSB'nin, ''9 yıllık kira borcunun silinmesi karşılığında 40 yıllık kiralama sözleşmesinden vazgeçme'' önerisinde bulunduğunu açıklayan Çaykur Genel Müdürü Yüce, RSB'nin faaliyete devam edip etmeyeceği konusunda Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğüne (SBGM) de yazı yazdıklarını, bu konudaki kararın siyasi irade tarafından verilmesi gerektiğini söyledi.
Edinilen bilgiye göre, Çaykur'un deniz kenarındaki 85 bin metrekarelik alanı, RSB'yi işletmek için kurulan Rize Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketine (RİSBAŞ), 2 Mart 1997'de 49 yıllığına kiralandı. Kira sözleşmesi uyarınca, RİSBAŞ, Çaykur'a, 2 yılı ödemesiz olmak üzere, 25 bin YTL yıllık kira ve ayrıca yıllık faaliyet karından yüzde 50 pay verecekti. Yıllık 25 bin YTL'lik kira bedeli ise her yıl Maliye Bakanlığınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılacaktı.
Ancak, bölgede yeterli ekonomik faaliyet olmadığı için, 1999 yılından itibaren kira ödemesi sorun oldu. RİSBAŞ, söz konusu yıl faaliyet karına istinaden bir miktar ödeme yaptı. Kira bedeli konusunda ise şimdiye kadar hiç bir ödeme yapılmadı. Yeniden değerleme oranlarındaki artışlar nedeniyle yıllık kira tutarı 1 milyon YTL'nin üzerine çıktı.
Bir taraftan Çaykur, bir taraftan RİSBAŞ kira sorunun ayrı ayrı mahkemeye götürdü. RİSBAŞ'ın 2005 yılında, 2006 yılının kira tutarının belirlenmesi konusunda açtığı davada, sözleşme gereği 1 milyon YTL'den fazla kira ödenmesi gereken yer için mahkeme 73 bin YTL kira bedeli belirledi. Bunu da Çaykur temyize götürdü.
RİSBAŞ yetkilileri, serbest bölgelerde alan kiralama ücretlerinin DTM tarafından belirlendiğini ve yıllık metrekare kiralama bedelinin 1,5-2 dolar olduğunu belirtirken, mahkemenin, Türkiye'deki en işlek, en pahalı serbest bölgeleri dikkate alarak RSB için 73 bin YTL kira bedeli belirlediğini anlattı.
Yetkililer, firmalara 1,52 dolara kiralanan alan için RSB'nin, Çaykur ile yapılan sözleşme gereği, Çaykur'a 60110 dolar kira ödemek durumunda kaldığına işaret ederek, bu şartlarda RSB'nin faaliyetine devam etmesinin mümkün görünmediğini kaydettiler.
RİSBAŞ yetkilileri, Çaykur'a ''9 yıllık kira borcunun silinmesi karşılığında 40 yıllık kiralamadan vazgeçilmesi yönünde öneri götürdüklerini'' belirtirken, amaçlarının RSB'yi kapatmak değil, kira sorunundan kurtularak RSB'yi daha uygun bir yere taşımak olduğunu söylediler.
Yetkililer, ''Biz 85 bin metrekarelik alanın tamamını kiralasak bile en fazla 85100 bin dolar gelir elde edebiliriz. Ama Çaykur bizden halen 1,3 milyon YTL, yani 1 milyon dolar istiyor. Bunu karşılamak mümkün değil. Biz kira borcumuz ile bu araziyi satın alabiliriz'' diye konuştu.
Verilen bilgiye Rize'nin çay ihtisas gümrüğü olmasından sonra bölgeye ilgi arttı. Ancak, bölgeye bakış net olmadığı için yatırım, üretim faaliyetlerine izin verilmiyor. Sadece depoculuk faaliyetlerine izin veriyor.
Son 5 ayda, çay paketleme ve karışım çay üretimi için 5 firmanın yatırım ruhsatı almak için başvurduğu, ama kira sorunu ve RSB'nin geleceğinin belirsizliği nedeniyle üretim faaliyet ruhsatı verilmediği belirtiliyor.
RADYASYONLU ÇAYLAR SORUNU
Diğer taraftan, RİSBAŞ da, Çaykur'un RSB alanına gömdüğü radyasyonlu çayları öne sürerek, kira tutarını indirme girişiminde bulundu.
Çaykur Genel Müdürü Ekrem Yüce'nin verdiği bilgiye göre, Çaykur, radyasyonlu çayların bir bölümünü, 1986'da, TAEK'in koordinasyonunda, RSB'de üç noktaya gömdü. TAEK, 20 yıldır, 3 yılda bir bu alanlarda kontrol yapıyor ve son kontrolde de hiç bir radyasyon belirlenmedi.
RİSBAŞ ise geçen yıl, Çaykur'u alacaklarından vazgeçirmek için ''Çaykur bize ayıplı mal verdi, firmalar bu alanda yatırım yapmak istemiyor'' yönünde açıklama yaptı. Ancak, alana gömülü çayların yatırım için engel oluşturmadığı belirtilerek, bu girişim başarısız oldu.
RİSBAŞ yetkilileri, RSB'nin etkin olarak faaliyete geçebilmesi için, kira sorunun çözülerek, üretim faaliyet ruhsatlarına izin verilmesi gerektiğini belirtiyorlar.
SBGM verilerine göre, RSB'de 2005'te 20,8 milyon dolar, 2006'da 7 milyon 955 bin dolar, 2007'de ise 11,5 milyon dolar işlem hacmi oldu. Bu yılın ilk üç ayındaki işlem hacmi ise 1,5 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti.
Rize Valiliği de önceki yıllarda, RSB'nin ekonomik olarak faaliyet olmadığı için kapatılması yönünde görüş bildirmişti.